Bitwa pod Skrzeszewem 19 sierpnia 1920 r.
19 sierpnia 2020
Zwycięska kontrofensywa wojsk polskich w sierpniu 1920 r. miała także znaczący podlaski epizod w postaci bitwy polskich ułanów pod Skrzeszewem i Frankopolem nad Bugiem. Tu w dniu 19 sierpnia 1920 r. polscy żołnierze przecięli drogę odwrotu bolszewikom. W boju zginęło ok. 40 ułanów, w większości ochotników.
Bitwa pod Skrzeszewem i Frankopolem była fragmentem polskiej kontrofensywy znad Wieprza na tyły wojsk rosyjskich atakujących Warszawę. Wśród polskich jednostek znalazła się Grupa Jazdy Ochotniczejmjr. Feliksa Jaworskiego powstała w sposób improwizowany w lecie 1920 r. Podstawowy trzon składał się z ochotników z Lubelskiego i Siedleckiego, do szeregów wstępowali masowo nawet gimnazjaliści.
Ułani Jaworskiego (ok. 500 kawalerzystów), wyruszyli do walki 16 sierpnia 1920 r. spod Kocka. Po drodze opanowali Radzyń i Międzyrzec, a 18 sierpnia Mordy i Łosice. Tu otrzymano rozkaz prowadzenia dalej forsownego pościgu, aby przeszkodzić nieprzyjacielowi w przeprawie przez Bug.
Wieczorem 18 sierpnia mjr Jaworski w Mordach zdecydował się na natychmiastowy atak na odległe o blisko 30 km cele nad Bugiem, tj. most we Frankopolu i pobliski Skrzeszew. Atakowano w dwóch oddzielnych kolumnach. Główny szwadron dowodzony przez samego Jaworskiego doszedł do mostu już w ciemnościach nocy. W brawurowym ataku ułani opanowali most oraz przydrożny folwark we Frankopolu. Przez kilka godzin nocnych ułani bronili przeprawy, podejmowali nawet nocne kontrataki w szyku konnym. Ponieważ napływały kolejne liczne kolumny sowieckie, Polacy musieli się w końcu cofnąć na południe, cały czas ostrzeliwując Rosjan uciekających szosą na most.
Druga kolumna ułanów zaatakowała o świcie Skrzeszew od południa. Ostrzeżeni bolszewicy użyli artylerii, ułani musieli się wycofać. Tymczasem szwadron por. Aleksandra Piotraszewskiego operujący samodzielnie od wschodu wsi zaatakował zaskoczonych Rosjan od ich odsłoniętego lewego skrzydła i opanował błyskawicznie centrum wsi. Wzięto ogromne ilości jeńców i sprzętu wojskowego. W obliczu nadejścia kolejnych kolumn sowieckich siły polskie musiały się następnie wycofać ze wsi w kierunku wschodnim.
Po ewakuacji Skrzeszewa dowództwo polskie szybko uporządkowało swe szeregi. Wobec zauważenia powstania przerwy w kolumnach rosyjskich ok. godz. 14 przeprowadzono kolejny atak. Natarcie okazało się skuteczne, po raz kolejny opanowano wieś. Polacy, mając w swych szeregach kilku dawnych artylerzystów, uruchomili zdobyte armaty i zaczęli ostrzeliwać przeprawę na Bugu. Użycie artylerii przeważyło. Nieprzyjaciel, uważając że nadeszły nowe oddziały regularnego wojska polskiego z artylerią, podpalił most i wycofał się na wschodni brzeg mostu na Drohiczyn.
Bitwa, pełna dramatycznych nawrotów, zakończyła się błyskotliwym zwycięstwem polskich ułanów, przeprawa mostowa na wschód została zamknięta dla Rosjan. Sąsiednia 1 Dywizja Piechoty opanowała w tym czasie Drohiczyn. Polacy w pościgu szybko ruszyli dalej na Białystok.
Straty ułanów były jednak poważne, blisko 1/5 stanu Grupy poległo bądź zostało rannych. Wśród poległych był 16-letni ułan Stefan Laśkiewicz, uczeń lubelskiego gimnazjum.
W Skrzeszewie kwatery żołnierskie poległych żołnierzy zostały urządzone na cmentarzu parafialnym. W 1935 r. postawiono w Skrzeszewie pamiątkowy pomnik ku czci ułanów, pomnik szczęśliwie ocalał do dziś.
Oprac. Bogusław Niemirka
1. Odezwa „Ojczyzna w niebezpieczeństwie” (3 VII 1920 r.), Narodowe Archiwum Cyfrowe.
2. Mjr Feliks Jaworski, dowódca Brygady Jazdy Ochotniczej Wojska Polskiego, Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
3. Jaworczycy, Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich".
4. Ułani mjr. Feliksa Jaworskiego, Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
5. Ułani mjr. Jaworskiego w Mordach (18 VIII 1920 r.), Zbiory Siedleckiego Klubu Kolekcjonerów.
6. Widok na kościół parafialny w Skrzeszewie (zdj. sprzed 1905 r.). Miejsce walk ułanów 19 VIII 1920 r. (pracownia fotograficzna Adolfa Ganiewskiego-Gancwola), Zbiory Muzeum Regionalnego w Siedlcach, Neg. 637.
7. Por. Aleksander Piotraszewski, bohater walk w Skrzeszewie, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1641, VM.
8. Życiorys por. Aleksandra Piotraszewskiego we wniosku odznaczeniowym z 1921 r. o nadaniu krzyża Orderu Virtuti Militari, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1641, VM.
9. Opis walk w Skrzeszewie we wniosku odznaczeniowym o nadanie por. Aleksandrowi Piotraszewskiemu krzyża Orderu Virtuti Militari, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1641, VM.
10. Ppor. Zenon Sierżycki, bohater walk we Frankopolu n. Bugiem, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1645, VM.
11. Opis walk we Frankopolu we wniosku odznaczeniowym o nadanie ppor. Zenonowi Sierżyckiemu krzyża Orderu Virtuti Militari, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1645, VM.
12. Potwierdzenia przełożonych ppor. Zenona Sierżyckiego we wniosku o nadanie krzyża Orderu Virtuti Militari, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1645, VM.
13. Ppor. Emanuel Rybicki, uczestnik walk we Frankopolu n. Bugiem, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1647, VM.
14. Pchor. Władysław Ludkiewicz, uczestnik walk Brygady Jazdy Ochotniczej mjr. Jaworskiego nad Bugiem, WBH Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. WBH 1.482.22.1648, VM.
15. Por. Kazimierz Żuromski, uczestnik walk Brygady Jazdy Ochotniczej mjr. Jaworskiego nad Bugiem, pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Żuromski.
16. Kpr. Marian Migdał, uczestnik walk Brygady Jazdy Ochotniczej mjr Jaworskiego, odznaczony krzyżem Orderu Virtuti Militari, pl.wikipedia.org/wiki/Marian_Migdał.
17. Szkic przebiegu walk o Skrzeszew i Frankopol 19 VIII 1920 r., przedruk: A. Smoliński, Działania zbrojne podczas wojny polsko-sowieckiej (styczeń 1919 r. – październik 1920 r.), /w:/ Wojna o wszystko, opowieść o wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1920 r., Warszawa 2010.
18. Informacja o śmierci Jana Durysa, poległego „na polu chwały” w Skrzeszewie 19 VIII 1920 r., „Głos Lubelski” 25 VIII 1920 r. nr 230.
19. Nekrolog ułana Jana Durysa, poległego w walkach o Skrzeszew, „Głos Lubelski” 27 VIII 1920 r. nr 232.
20. Nekrolog ppor. Antoniego Wojtulewicza, poległego w walkach o Frankopol n. Bugiem, „Głos Lubelski” 28 VIII 1920 r. nr 233.
21. Akt ekshumacji zwłok por. Wiktora Czarneckiego, Urząd Stanu Cywilnego w Repkach, Księga zgonów parafii Skrzeszew z 1920 r.
22. Akt ekshumacji zwłok ułana Jana Durysa, Urząd Stanu Cywilnego w Repkach, Księga zgonów parafii Skrzeszew z 1920 r.
23. Akt ekshumacji zwłok ułana Józefa Makomaskiego, Urząd Stanu Cywilnego w Repkach, Księga zgonów parafii Skrzeszew z 1920 r.
24. Akt ekshumacji zwłok ułana Stefana Laśkiewicza, 16-letniego ucznia lubelskiego gimnazjum, Urząd Stanu Cywilnego w Repkach, Księga zgonów parafii Skrzeszew z 1920 r.
25. Nagrobek 16-letniego ułana Stefana Laśkiewicza z napisem „Zginął na polu chwały 19 VIII 1920 r.” (Grób rodziny Laśkiewiczów na cmentarzu w Lublinie przy ul. Lipowej) pl.wikipedia.org/wiki/Teofil_Laśkiewicz#/media/Plik:GrobLaskiewiczowLUBLIN.
26. Ewidencja grobów wojennych w gminie Repki (1922 r.), Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Repki, sygn. 1504, O poborowych, zdemobilizowanych inwalidach i wszelkich sprawach wojskowych.
27. Ewidencja grobów wojennych w gminie Repki (1922 r.), Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Repki, sygn. 1504, O poborowych, zdemobilizowanych inwalidach i wszelkich sprawach wojskowych.
28. Wykaz grobów wojennych w gminie Repki (1922 r.), Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Repki, sygn. 1504, O poborowych, zdemobilizowanych inwalidach i wszelkich sprawach wojskowych.
29. Wykaz grobów wojennych w gminie Repki (1922 r.) Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Repki, sygn. 1504, O poborowych, zdemobilizowanych inwalidach i wszelkich sprawach wojskowych.
30. Wykaz grobów wojennych w gminie Repki (1922 r.), Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Repki, sygn. 1504, O poborowych, zdemobilizowanych inwalidach i wszelkich sprawach wojskowych.
31. Wykaz grobów wojennych w gminie Repki (1922 r.), Archiwum Państwowe w Siedlcach, Akta Gminy Repki, sygn. 1504, O poborowych, zdemobilizowanych inwalidach i wszelkich sprawach wojskowych.
32. Tablica ku czci poległych polskich żołnierzy 1920 r. w kościele w Janowcu n. Wisłą z czasów II RP. Wśród nich ułan Władysław Ćwirko-Godycki, poległy w walkach o Skrzeszew w dniu 19 VIIII 1920 r., Ze zbiorów Bogusława Niemirki.
33. Korespondencja dotycząca uznania grobów żołnierskich z 1920 r. w Skrzeszewie za wieczyste (1927 r.), Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej, Akta parafii Skrzeszew.
34. Korespondencja dotycząca uznania grobów żołnierskich z 1920 r. w Skrzeszewie za wieczyste (1927 r.), Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej, Akta parafii Skrzeszew.
35. Korespondencja dotycząca uznania grobów żołnierskich z 1920 r. w Skrzeszewie za wieczyste (1927 r.), Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej, Akta parafii Skrzeszew.
36.Pismo Biskupa Siedleckiego o uznaniu grobów żołnierskich z 1920 r. w Skrzeszewie za wieczyste (1927 r.), Archiwum Diecezji Drohiczyńskiej, Akta parafii Skrzeszew.
37. Pomnik w Skrzeszewie, upamiętniający bój 212 pułku ułanów lubelskich w sierpniu 1920 r. (zdjęcie z uroczystości z 1935 r.), Narodowe Archiwum Cyfrowe, Archiwum zdjęciowe „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”.
38. Marsz. J. Piłsudski na uroczystości nadania sztandaru 19 pułkowi ułanów wołyńskich, nawiązującemu do tradycji Grupy Jazdy Ochotniczej mjr. F. Jaworskiego (1924 r.), Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
39. Marsz. J. Piłsudski wśród oficerów 19 pułku ułanów wołyńskich (1924 r.), Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
40. 19 pułk ułanów wołyńskich w swym garnizonie w Ostrogu n. Horyniem, Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
41. Odznaka pułkowa 19 pułku ułanów wołyńskich, nawiązującego w II RP do tradycji Grupy Jazdy Ochotniczej mjr. F. Jaworskiego, Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
42. Odznaka pułkowa 22 pułku ułanów podkarpackich, nawiązującego w II RP do tradycji Grupy Jazdy Ochotniczej mjr. F. Jaworskiego, Zbiory Stowarzyszenia „Rodzina 19 Pułku Ułanów Wołyńskich”.
Rozwiń Metryka
Podmiot udostępniający informację: | |
---|---|
Data utworzenia: | 2020-08-19 |
Data publikacji: | 2020-08-19 |
Osoba sporządzająca dokument: | |
Osoba wprowadzająca dokument: | |
Liczba odwiedzin: | 7043 |